Αιμοδοσία και εθελοντισμός

Το αίμα έχει ζωτική σημασία για την ανθρώπινη ζωή. Μεταφέρει απαραίτητα θρεπτικά συστατικά σε όλους τους ιστούς και τα όργανα του σώματος.

Ένα μέσο άτομο έχει 25 δισεκατομμύρια ερυθρά αιμοσφαίρια τα οποία σε έναν υγιή άνθρωπο ανανεώνονται συνεχώς. Χωρίς την προστασία του αίματος δεν θα ήταν δυνατή η γέννηση ενός παιδιού. Το αίμα της μητέρας διασφαλίζει την χορήγηση οξυγόνου και θρεπτικών συστατικών στο έμβρυο που βρίσκεται στη μήτρα, και με τα διάφορα αντισώματα που περιλαμβάνει του παρέχει επίσης αποτελεσματική προστασία από πολλά νοσήματα.

Περίπου 45% του συνολικού όγκου του αίματος αντιστοιχεί στα έμμορφα συστατικά του που περιλαμβάνουν ερυθρά αιμοσφαίρια, λευκά αιμοσφαίρια και αιμοπετάλια. Τα υπόλοιπα 55% του συνολικού όγκου του αίματος αντιστοιχεί στο πλάσμα , το υγρό μέσα στο οποίο αιωρούνται τα προηγούμενα συστατικά. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια περιέχουν την αιμοσφαιρίνη και μεταφέρουν το οξυγόνο, τα λευκά αιμοσφαίρια προστατεύουν τον οργανισμό από πολλά νοσήματα και είναι υπεύθυνα για την άμυνα κατά των λοιμώξεων ενώ τα αιμοπετάλια συμβάλλουν στον έλεγχο της αιμορραγίας. Το πλάσμα μεταφέρει εκτός από τα παραπάνω κύτταρα και άλλα συστατικά όπως είναι οι πρωτείνες, οι παράγοντες πήξης , ορμόνες και άλλες ουσίες.

Μερικές φορές π.χ λόγω ενός τραυματισμού που προκαλεί αιμορραγία, ο όγκος του αίματος μειώνεται τόσο πολύ που ο οργανισμός δεν μπορεί να αναπληρώσει τις απώλειες σε μικρό χρονικό διάστημα. Σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχει έλλειψη ή διαταραχή της λειτουργίας κάποιων συστατικών του αίματος όπως συμβαίνει στην αιμορροφιλία, όπου παρατηρείται αδυναμία πήξης του αίματος. Σε άλλες περιπτώσεις ο μυελός των οστών δεν συνθέτει επαρκείς ποσότητες αιμοσφαιρίνης λόγω ανεπάρκειας των απαραίτητων δομικών στοιχείων.
Σε πολλούς από αυτούς τους ασθενείς θα γίνει με μετάγγιση αίματος και προϊόντων του. Όλα τα συστατικά του αίματος μπορούν να χρησιμοποιηθούν και καθένα από αυτά είναι απαραίτητο για να διατηρηθούν στη ζωή άτομα με διαφορετικές διαταραχές.
Μετάγγιση αίματος γίνεται τακτικά σε εγχειρήσεις, τραυματίες, περιπτώσεις αιμορραγίας και σε τοκετούς για την αναπλήρωση της απώλειας σημαντικής ποσότητας αίματος. Οι ασθενείς με καρκίνο χρειάζονται πολύ συχνά μετάγγιση. Σε μερικές γενετικές διαταραχές του αίματος όπως η μεσογειακή και η δρεπανοκυτταρική αναιμία ,στις οποίες τα ερυθρά αιμοσφαίρια καταστρέφονται γρήγορα , η ζωή των ασθενών εξαρτάται αποκλειστικά από τη μετάγγιση ερυθρών.

Το αίμα που χρησιμοποιείται στις μεταγγίσεις πρέπει να προέρχεται από υγιή άτομα με φυσιολογικό αίμα δηλαδή τους αιμοδότες. Το αίμα δεν είναι μόνο ένας ζωντανός ιστός, αλλά έχει επιπλέον την ιδιότητα να ανανεώνεται, και τα υγιή άτομα έχουν μηχανισμούς αύξησης της παραγωγής του αίματος αν δώσουν μια ποσότητα για μετάγγιση. Έτσι, με την αιμοδοσία προσφέρεται εύκολα το δώρο της ζωής χωρίς να υπάρχει φόβος ότι η τακτική αιμοδοσία θα προκαλέσει εξασθένηση του οργανισμού ή κάποια βλάβη στον αιμοδότη.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι από το ολικό αίμα που παίρνομε από ένα αιμοδότη γίνεται διαχωρισμός στα επί μέρους στοιχεία του και έτσι έχομε τα διάφορα προϊόντα του αίματος συμπυκνωμένα ερυθρά, αιμοπετάλια και πλάσμα. Επομένως κάθε ασθενής ανάλογα με το νόσημα που έχει θα πάρει το στοιχείο εκείνο που χρειάζεται. Έτσι, σε σοβαρές αιμορραγίες, σε χειρουργεία, σε καρκίνο, σε μεσογειακή αναιμία θα χορηγήσομε ερυθροκύτταρα. Σε σοβαρή αιμορραγία λόγω χαμηλών αιμοπεταλίων, σε διαφόρους καρκίνους και λευχαιμία κυρίως όταν γίνεται χημειοθεραπεία, σε σοβαρούς τραυματισμούς θα χορηγήσομε αιμοπετάλια. Το πλάσμα το χορηγούμε σε ασθενείς με ανεπάρκεια των παραγόντων πήξης.

Όλα τα παραπάνω προϊόντα παρασκευάζονται καθημερινά στις Αιμοδοσίες από το αίμα των αιμοδοτών. Θα πρέπει να αναφέρομε ότι από το πλάσμα μετά από ειδική επεξεργασία σε βιομηχανικό επίπεδο παίρνομε σημαντικά συστατικά όπως τις ανοσοσφαιρίνες, την λευκωματίνη και τους παράγοντες πήξης που είναι εξαιρετικά απαραίτητη η χορήγηση τους σε κάποιες κατηγορίες ασθενών. Ενδεικτικά αναφέρω ότι σήμερα οι αιμορροφιλικοί μπορούν να έχουν μια φυσιολογική ζωή αν παίρνουν τους παράγοντες πήξης.

Από όλα τα παραπάνω νομίζω ότι καταδεικνύεται η μεγάλη σημασία που έχει η επάρκεια αίματος σε μια χώρα. Δυστυχώς παρά τη μεγάλη πρόοδο της επιστήμης το αίμα δεν μπορούμε να το παρασκευάσομε ούτε να το υποκαταστήσομε με κάποιο άλλο φάρμακο. Πρέπει να το πάρομε από τον άνθρωπο. Έτσι ο αιμοδότης αποτελεί το πρωταρχικό στοιχείο του αιμοδοτικού μας συστήματος. Ποιες κατηγορίες αιμοδοτών υπάρχουν σε όλο τον κόσμο;

Αμειβόμενοι ή εμπορεύσιμοι αιμοδότες
Το κύριο κίνητρο αυτών των αιμοδοτών είναι η χρηματική αμοιβή που θα πάρουν και όχι η επιθυμία να σώσουν τη ζωή ή να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής άλλων ατόμων. Για το λόγο αυτό είναι απίθανο τα άτομα αυτά να αποκαλύψουν λόγους που τους καθιστούν ακατάλληλους για αιμοδοσία. Η υψηλότερη συχνότητα λοιμώξεων που μπορούν να μεταδοθούν με τη μετάγγιση του αίματος ανευρίσκεται σε αυτή την κατηγορία αιμοδοτών. Έτσι η μετάγγιση αίματος από αυτά τα άτομα ενέχει εξαιρετικούς κινδύνους για τους μεταγγιζόμενους. ΄Ολες οι επιστημονικές και ιατρικές κοινότητες σε όλο τον κόσμο καθώς και η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας δεν αποδέχονται τη λήψη αίματος από αυτούς τους αιμοδότες. Στη χώρα μας όπως και σε όλες τις προηγμένες χώρες η αμειβόμενη αιμοδοσία απαγορεύεται και νομοθετικά και προβλέπονται κυρώσεις για αυτούς που παρανομούν. Εξακολουθεί να υπάρχει σε χώρες με χαμηλό επίπεδο υπηρεσιών υγείας.

Αιμοδότες συγγενικού ή φιλικού περιβάλλοντος των ασθενών ή αιμοδότες αντικατάστασης
Σε πολλές χώρες που τα αποθέματα αίματος είναι λίγα ή η αιμοδοσία δεν είναι αποδεκτή αξία από το πολιτισμικό επίπεδο που επικρατεί, εφαρμόζεται συχνά η πρακτική της αιμοδοσίας αντικατάστασης κατά την οποία ζητείται από τους συγγενείς ή τους φίλους του ασθενή που χρειάζεται μετάγγιση ή που πρόκειται υποβληθεί σε προγραμματισμένη χειρουργική επέμβαση , να δώσουν αίμα για να αναπληρωθούν τα υπάρχοντα αποθέματα.

Αν και οι αιμοδότες αντικατάστασης είναι γενικά ασφαλέστεροι από τους αμειβόμενους έχουν και αυτοί μεγαλύτερη συχνότητα λοιμώξεων που μεταδίδονται με μετάγγιση σε σύγκριση με τους εθελοντές μη αμειβόμενους αιμοδότες. Αυτό εξηγείται από την πίεση που ασκείται στα άτομα αυτά να δώσουν αίμα που τα καθιστά λιγότερο ειλικρινή όσον αφορά την κατάσταση της υγείας τους ή την αποκάλυψη συμπεριφορών υψηλού κινδύνου.

Στη χώρα μας η μεγαλύτερη ποσότητα αίματος συλλέγεται από αιμοδότες αυτής της κατηγορίας. Η προσέγγιση του θέματος των αιμοδοτών αντικατάστασης απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Αν οι αιμοδότες αυτοί λάβουν την κατάλληλη φροντίδα και εκπαίδευση μπορεί να αποτελέσουν τα θεμέλια ενός συστήματος εθελοντικής μη αμειβόμενης αιμοδοσίας με ανθρωπιστικά κίνητρα. Όταν η ζωή ενός μέλους της οικογένειας τους σώθηκε με μια μετάγγιση αίματος ή κινδύνευσε λόγω της έλλειψης μπορεί να αναγνωρίσουν την ανάγκη για σταθερά αποθέματα αίματος , κάτι που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τακτική, εθελοντική, μη αμειβόμενη αιμοδοσία.

Οι αιμοδότες που αναγκάζονται είτε μέσω συναισθηματικής πίεσης είτε μέσω απειλής να δώσουν αίμα, δεν μπορούν να θεωρηθούν απολύτως ασφαλείς. Η έντονη πίεση από την οικογένεια, τον εργοδότη ή τους συναδέλφους μπορεί να ισοδυναμεί και με εξαναγκασμό, συχνά ασυνείδητα, και να οδηγήσει σε απόκρυψη πληροφοριών σημαντικών για την ασφάλεια του αίματος. Πρέπει να κατανοήσομε ότι όποιος αιμοδότης δεν προσφέρει αίμα εθελοντικά από αλτρουϊσμό αποτελεί απειλή για την ασφάλεια των αποθεμάτων αίματος.

Εθελοντές, μη αμειβόμενοι αιμοδότες
Οι εθελοντές, μη αμειβόμενοι αιμοδότες που προσφέρουν τακτικά αίμα είναι τα θεμέλια της ασφάλειας και της επάρκειας των αποθεμάτων αίματος.
Οι εθελοντές, μη αμειβόμενοι αιμοδότες ορίζονται σαν: << τα άτομα που προσφέρουν αίμα με την ελεύθερη θέληση τους και δεν λαμβάνουν αμοιβή γι΄ αυτό, είτε με μορφή χρημάτων είτε με άλλη μορφή που θα μπορούσε να θεωρηθεί υποκατάστατο χρημάτων. Αυτή η μορφή περιλαμβάνει ακόμη και άδεια από την εργασία για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από αυτό που λογικά χρειάζεται για την αιμοδοσία και τη μετακίνηση για αυτό το σκοπό. Τα μικρά ενθύμια και τα αναψυκτικά είναι επιτρεπτά>>.

Οι κύριοι λόγοι που δικαιολογούν την προαγωγή της εθελοντικής, μη αμειβόμενης αιμοδοσίας είναι οι :
Προστασία του λήπτη αίματος .Οι εθελοντές, μη αμειβόμενοι αιμοδότες εμφανίζουν τη μικρότερη συχνότητα λοιμώξεων που μεταδίδονται με τις μεταγγίσεις, καθώς δεν έχουν λόγο να αποκρύψουν πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση της υγείας τους. Οι τακτικοί αιμοδότες είναι κατά κανόνα πιο ασφαλείς από εκείνους που αιμοδοτούν περιστασιακά γιατί είναι πιο ενημερωμένοι για τη σημασία της συμπεριφοράς που σχετίζεται με χαμηλό κίνδυνο λοίμωξης .

Προστασία του αιμοδότη. Η Υπηρεσία Αιμοδοσίας έχει καθήκον να αποτρέψει φαινόμενα εκμετάλλευσης και να προστατέψει την υγεία τόσο του αιμοδότη όσο και του λήπτη. Οι αιμοδότες που προσφέρουν αίμα έναντι χρηματικής αμοιβής ή επειδή δέχονται πίεση από άλλους μπορεί να αποκρύψουν στοιχεία για την υγεία τους που μπορεί η αιμοδοσία να τους προκαλέσει βλάβη.
Δεοντολογία. Ο διεθνής Ερυθρός Σταυρός, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και πολλοί άλλοι οργανισμοί πιστεύουν ότι είναι ηθικά απαράδεκτο για οποιαδήποτε μορφή φροντίδας υγείας να βασίζεται στην αγορά οργάνων σώματος,
συμπεριλαμβανομένου του αίματος.

Στη χώρα μας γίνεται μεγάλη προσπάθεια να γίνει στροφή των αιμοδοτών μας από εθελοντές αντικατάστασης σε αλτρουϊστές τακτικούς εθελοντές αιμοδότες.
Είναι γεγονός ότι όταν είμαστε υγιείς το αίμα, οι μεταγγίσεις και τα νοσοκομεία δεν μας απασχολούν. Όταν όμως χρειαστούμε αίμα εμείς ή κάποιο προσφιλές μας πρόσωπο, τότε το θέλομε σε επάρκεια, το θέλομε να είναι ασφαλές και το θέλομε επίσης να είναι άμεσα διαθέσιμο, όπου και αν βρισκόμαστε. Είναι όμως αυτό δυνατόν να πραγματοποιηθεί τόσο εύκολα;

Ιδιαίτερα στη χώρα μας που το αιμοδοτικό μας σύστημα στηρίζεται σε αιμοδότες αντικατάστασης, η επάρκεια του αίματος επιτυγχάνεται με καθημερινή δυσκολία. Όλοι μας έχομε περάσει την αγωνία να προσπαθούμε την τελευταία στιγμή να βρούμε αίμα για κάποιο δικό μας πρόσωπο που πρόκειται να χειρουργηθεί. Οι συνέπειες της μη εθελοντικής προσφοράς αίματος είναι :
Κοινωνικές, ιδιαίτερα για τις οικογένειες ασθενών που χρειάζονται μεταγγίσεις σε τακτικά διαστήματα.

Οικονομικές, γιατί η έλλειψη αίματος μπορεί να παρατείνει την παραμονή ενός ασθενή στο νοσοκομείο.
Επιστημονικές, γιατί όταν δεν μπορούμε να μεταγγίσομε την αναγκαία ποσότητα αίματος τότε δεν θα έχομε το αναμενόμενο θεραπευτικό αποτέλεσμα.
Επομένως πρέπει όλοι μας να προσπαθήσομε να αυξηθεί ο αριθμός των τακτικών εθελοντών αιμοδοτών γιατί μόνο έτσι θα γίνει η χώρα μας ικανή να καλύπτει τις ανάγκες των ασθενών μας χωρίς να ασκείται πίεση στους συγγενείς προκειμένου να βρουν αιμοδότες και επί πλέον θα έχομε ακόμη μεγαλύτερη ασφάλεια των μεταγγίσεων.